Rola mrówek

W dzisiejszym wpisie postaram się odpowiedzieć na pytanie: „Jaka jest rola mrówek w przyrodzie?”. Czy mrówki są pożyteczne, czy może wręcz odwrotnie? Koniecznie kliknij w „Czytaj dalszą część artykułu” i dowiedz się więcej na ten temat.

Czy mrówki są pożyteczne?

Oczywiście, że tak! Dzięki ogromnej liczebności i organizacji społecznej silnie oddziałują na środowisko. Znaczenie mrówek w przyrodzie jest bardzo duże i wszechstronne, m.in. oddziaływają na inne grupy bezkręgowców i roślin, stanowią znaczące źródło pokarmu dla innych zwierząt, a także wpływają na właściwości gleb. W celu uporządkowania tych informacji w dalszej części wpisu wyszczególniłem dla Ciebie kilka najważniejszych punktów.

Dlaczego mrówki są pożyteczne?

– roznoszą nasiona,

– dbają o równowagę w przyrodzie,

– pełnią rolę porządkującą,

– spulchniają i użyźniają glebę,

– zapewniają schronienie innym organizmom,

– są pokarmem dla innych zwierząt,

– hodują mszyce.

Mrówki roznoszą nasiona

Niektóre rośliny wytwarzają na nasionach jadalne części. Te jadalne części to tzw. elajosomy lub ciałka mrówcze. Są one prawdziwym przysmakiem mrówek. Zawierają dużo tłuszczy, węglowodanów i witamin.

Wytwarzanie elajosomów dla rośliny jest bardzo korzystne, ponieważ pozwala na opanowanie kolejnych siedlisk. Mrówki, które zabierają takie nasiona i niekiedy gubią je w trakcie transportu, doprowadzają do ich rozsiewania. Zjawisko rozsiewania nasion przez mrówki zwane jest myrmekochorią.

Mrówki dbają o równowagę w przyrodzie

Mrówki dbają o równowagę w przyrodzie poprzez ograniczanie liczebności owadów, aby te nie rozmnożyły się w zbyt dużych ilościach. Zabijają wiele szkodników drzew. Przykładowo likwidują gąsienice szkodników zjadających liście roślin w lasach. Z uwagi na swoją funkcję wśród leśników nazywane są często strażniczkami lasów. Przydomek ten uzyskał taki gatunek mrówek w Polsce jak mrówka ćmawa (Formica polyctena), pospolita ruda mrówka leśna budująca okazałe kopce w lasach.

Mrówki pełnią rolę porządkującą

Mrówki to naturalne sprzątaczki. Zjadają padlinę, chore zwierzęta. Oczyszczają całe otoczenie mrowiska, usuwając martwe szczątki roślin i zwierząt. Wykorzystują też chętnie resztki jedzenia wyrzucone przez człowieka. Stąd ich znaczenie jest ważne nie tylko w lasach, ale także w środowisku miejskim. Rolę tę udowodniono za pomocą prostego doświadczenia. Amerykańscy naukowcy pozostawiali w Nowym Jorku resztki jedzenia. Okazało się , że po jednym dniu owady  uprzątały ok. 60% pozostawionych resztek. Najbardziej skutecznym czyścicielem miasta okazał się gatunek mrówek występujący także w Polsce: murawka darniowiec (Tetramorium caespitum).

Mrówki spulchniają i użyźniają glebę

Zakładając podziemne gniazda mrówki spulchniają glebę. Drążą swoje komory, dzięki czemu w ziemi powstają przestrzenie, które mogą być wypełnione powietrzem i wodą. W ten sposób stwarzane są idealne warunki potrzebne dla wzrostu i rozwoju roślin. Mrówki użyźniają także glebę poprzez własne odchody zawierające fosfor i azot.

Mrówki zapewniają schronienie innym organizmom

Mrówki zapewniają schronienie innym zwierzętom tzw. myrmekofilom. Co prawda nieumyślnie, ale jednak! Dużo gatunków chrząszczy wydziela zapachy, dzięki którym są uznawane za „mrówcze larwy” i karmione przez mrówki jak własne potomstwo. Do myrmekofili zaliczamy także motyla modraszka telejusa (Maculinea teleius). Larwy modraszka poprzez upodabnianie się do larw mrówek zimują w ich gniazdach. Ciekawostką jest, iż z uwagi na ochronę modraszka w Polsce mrówki poprzez przechowywanie gąsienic w gnieździe, także uzyskują ochronę prawną.

Mrówki są pokarmem dla innych zwierząt

Mrówki stanowią pokarm dla innych zwierząt np. dzięciołów, wróbli, pająków, mrówkojadów. Na zdjęciu widoczna królowa mrówek hurtnica czarna (Lasius niger) w sieci pająka.

Najwięcej zjadanych mrówek można zaobserwować podczas lotów godowych. Ptaki fruwają nad gniazdami i wyłapują wzbijające się w powietrze samce oraz masywne królowe. Część, której udaje się przeżyć nalot ptaków wpada dosłownie „z deszczu pod rynnę”, a właściwie z dzioba ptaka do sieci pająka…

Mrówki hodują mszyce

Mrówki hodują mszyce, których wydzielina (słodka spadź) jest ich przysmakiem i jednocześnie pokarmem m.in. także dla pszczół, z których to pszczoły produkują jadany przez nas miód spadziowy.

Uwaga!

Ze względu na znaczenie mrówek w Polsce niektóre gatunki zostały objęte ochroną, a niszczenie mrowisk jest karalne. Kopce mrówek często są grodzone drewnianymi belkami. Będąc na jednym z wykładów podczas warsztatów entomologicznych dr Julita Korczyńska (Pracownia Etologii,  Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego w Warszawie) zwróciła uwagę na to, że tworzenie belek nie jest wcale takim dobrym pomysłem. Po pierwsze jest to ingerencja kogoś obcego i nagle obce, drewniane ciało znajduje się w niedalekiej odległości lub wewnątrz gniazda, co może powodować, że mrówki postanowią przenieść się w inne, bezpieczniejsze miejsce. Po drugie kopce mrówek jak i ich położenie z roku na rok się zmieniają w związku z czym po czasie może się okazać, że belki znajdują się w połowie lub w ogóle poza częścią gniazdową. Więcej na temat ochrony mrówek możecie przeczytać w artykule: Ochrona gatunkowa mrówek w Polsce.

Czy wiesz, że sójki wykorzystują mrówki!

Źródło: http://www.warrenphotographic.co.uk/photography/bigs/00076-Jays-on-an-ant-hill.jpg

Sójki specjalnie przylatują na gniazdo mrówek. Te rozwścieczone wybiegają, aby bronić swojego mrowiska przed intruzem i obsikują go kwasem. Wówczas sójka rozpościera skrzydła, biorąc po parę osobników do dzioba i wciera je w poszczególne partie piór. Wykorzystuje w ten sposób antybakteryjne właściwości kwasu mrówkowego, zabijając żyjące w jej upierzeniu pasożyty. W ten sposób sójki i inne ptaki używają mrówek i ich kwasu mrówkowego jako kosmetyku.

Negatywne znaczenie mrówek:

Omawiając pozytywne aspekty mrówek w przyrodzie nie sposób pominąć drugiej strony medalu, czyli skutków, przez które mrówki otrzymały tytuł najbardziej niepożądanych (obok komarów i much) owadów. Na „ciemną stronę mrówek” składają się:

– hodowla mszyc nadrzewnych oraz korzeniowych wydzielających słodką spadź (przysmak mrówek),

– uszkadzanie roślin przez drążenie komór, nadgryzanie korzeni,

– wynoszenie piasku z chodników.

Jeśli, któryś z podpunktów dotyczy Ciebie i Twojego ogródka koniecznie przeczytaj artykuł: Jak pozbyć się mrówek?

Hodowla mszyc nadrzewnych oraz korzeniowych

Przy omawiania pozytywnego znaczenia mrówek podawałem już hodowlę mszyc. Zjawisko to ma niestety dwojakie skutki. Mszyce doprowadzają do uszkadzania i niszczenia roślin. Mrówki pośrednio jako ich opiekunki chroniące je przed drapieżnikami (np. biedronkami) czy zjawiskami pogodowymi (deszczem), również przyczyniają się do niszczenia roślin.

Uszkadzanie roślin przez drążenie komór, nadgryzanie korzeni

Mrówki niektórych gatunków mogą powodować także szkody poprzez drążenie w drewnie komór (jak gmachówki z rodzaju Camponotus) czy budując gniazda w bliskim kontakcie z roślinami, co można dostrzec w ogródkach na przykładzie najpospolitszego gatunku mrówek w Polsce hurtnicy czarnej (Lasius niger).

Wynoszenie piasku z chodników

Wynoszenie piasku z chodników to bardzo częsty widok. Niestety stanowiący dla ludzi duże utrapienie, stąd popularne stają się coraz nowsze i skuteczniejsze sposoby na mrówki. Zastanawiałeś się kiedyś dlaczego mrówki wynoszą piasek?

Otóż na przełomie wiosny i lata w mrowiskach zaczynają pojawiać się poczwarki królewskie (kilkakrotnie większe od poczwarek zwykłych robotnic). Mrówki potrzebują znacznie dużo więcej miejsca, aby pomieścić potomstwo królewskie w gnieździe. Ponadto mrówcze poczwarki uwielbiają ciepło, wobec tego najdogodniejsze warunki dla ich rozwoju znajdują się tuż pod spodem nagrzanego chodnika. Żeby się tam dostać mrówki muszą usunąć nadmiar piasku. Należy także wziąć pod uwagę, że poczwarki królewskie ostatecznie przekształcające się w skrzydlate królowe, kilkakrotnie większe od robotnic. One też potrzebują dużo miejsca w mrowisku. Stąd nagłe wynoszenie dużych ilości piasku przez mrówki. Dopiero po rójce, kiedy w ciepłe, pogodne dni młode, uskrzydlone samce i samice wylatują z mrowisk, robotnice zaprzestają nagłego wysypywania ogromnej ilości piasku.

Znaczenie mrówek – podsumowanie

Po przeczytaniu niniejszego artykułu można dojść do wniosku, iż  rola mrówek jest bardzo zróżnicowana. Znaczenie mrówek ma swoje pozytywne i negatywne skutki w przyrodzie. W niektórych przypadkach są chronione, a w innych wręcz zwalczane. Wszystko zależy od tego jaki kontekst weźmiemy pod uwagę.

Jak już wspominałem przy okazji innego wpisu należy pamiętać, że natura nie znosi próżni. Pozbywając się mrówek i patrząc tylko z perspektywy ich negatywnych skutków doprowadzilibyśmy do stworzenia miejsca dla innych bardziej niebezpiecznych organizmów. Myślę, że nie należy popadać także w drugą skrajność, ponieważ dbając o wszystkie mrówki za wszelką cenę być może stworzylibyśmy sytuację, w której dosłownie i w przenośni mrówki „weszłyby nam na głowę”.

Mam nadzieję, że dzisiejszy wpis pomógł w bardziej holistyczny sposób spojrzeć na znaczenie mrówek. Może coś uzmysłowi, przyda się uczniom odrabiającym zadania domowe z przyrody albo będzie po prostu ciekawym artykułem dla osób zainteresowanych mrówczą tematyką.

Źródła:

1. Krzysztofiak A., Krzysztofiak L. 2006. Mrówki środowisk leśnych – przewodnik terenowy. Suwałki.
2. Radchenko A., Czechowska W., Czechowski W. 2004. Klucze do oznaczania owadów Polski. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. Toruń.
3. Radchenko A., Czechowska W. i Czechowski W. 2012. The Ants of Poland with reference to the myrmecofauna of Europe. Muzeum i Instytut Zoologii PAN. Warszawa.
4. Wilson O. E. 1979. Społeczeństwa owadów. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa.

Czytelniku Myrmebloga!

A Ty jak oceniasz pozytywne i negatywne aspekty mrówek? Może znasz jakieś inne, dodatkowe znaczenie mrówek w przyrodzie? Bardzo liczę na Twój komentarz. 🙂