Myrmeblog – blog hodowcy i badacza mrówek

 

Formica fusca (pierwomrówka łagodna)

Pospolity gatunek mrówki z rodzaju Formica. Smoliście czarna barwa i duży rozmiar to z pewnością duże atuty pierwomrówki łagodnej.

 

Cechy charakterystyczne

– gatunek leśny,

– kolonie mono lub poliginiczne,

– skryte gniazda,

– często pada ofiarą niewolnictwa,

– podobne gatunki: Formica lemani i Formica cinerea.

 

Gatunek leśny

Wszystkie robotnice, które do tej pory napotkałem poruszały się zarówno po terenach otwartych jak i leśnych, jednak główne siedliska znajdowały się zawsze w tym drugim miejscu (w ściółce, kępach mchu, pod korą lub korzeniami drzew, a także pod próchniejącymi pniakami).

 

Kolobnie mono lub poliginiczne

W koloniach poliginicznych na pewno występuje wiele mniejszych królowych, co osobiście mogłem zaobserwować na Bielanach w Warszawie. Po podniesieniu kawałka kory zobaczyłem kolonie Formica fusca – robotnice wraz z potomstwem oraz kilka królowych, które na pierwszy rzut oka wydawały się wyrośniętymi robotnicami. Zupełnie nie przypominały rozmiarem zwykłe rójkowe królowe, które do tej pory łapałem.

Dla przykładu możecie zaobserwować na pierwszym zdjęciu zwykłą królową Formica fusca, a po prawej stronie jej mniejszą wersję.

 

Skryte gniazda

Na terenach, na których występują biegają wszędzie (zazwyczaj pojedynczo): po drodze, trawie, ziemi, drzewach, jednak jeśli chodzi o zlokalizowanie gniazda to bardzo ciężka sprawa. Przykładowo na terenie Stacji Doświadczalnej w Mikołajkach na Mazurach były najliczniej występującym gatunkiem, a gniazd udało się znaleźć tylko 4… Brak kopca, niewielkie i nieliczne otwory do gniazda utrudniały ich lokalizacje.

 

Skrzydło królowej Formica fusca

Przedstawiam inne ujęcie skrzydła królowej Formica fusca, które mieliście okazję zobaczyć we wpisie Mrówki w obiektywie #2.

 

Hmm czy na pewno „łagodna”?

Zdecydowanie tak! W momencie łapania mrówki nie atakują, a „włączają 6 bieg”, uciekając ile sił w odnóżach (nawet w sytuacji, gdy znajdujemy się przed wejściem do gniazda, kiedy to większość mrówek zaczyna bronić swojego gniazda). Z pewnością fakt ich łagodnej natury i uległości wykorzystują inne gatunki stosując na nich niewolnictwo…

 

Często jako niewolnice

Formica fusca często padają ofiarą niewolnictwa za sprawą strategii zakładania gniazd przez mrówki z gatunków: Formica polyctena (mrówka ćmawa), Formica rufa (mrówka rudnica), Formica lugubris (mrówka smętnica), Formica pratensis (mrówka łąkowa/czarniawka), Polyergus rufescens (mrówka amazonka). W szybkim skrócie  –> w większości przypadków królowa innego gatunku przejmuje władzę nad kolonią, a robotnice Formica fusca wychowują jej potomstwo, stając się niewolnicami.

 

Niewolnica Formica fusca w kolonii Formica sanguinea

Zabawa w stylu „znajdź różnice” – która robotnica nie pasuje do pozostałych? 😛

Formica sanguinea stosuje inną metodę. Co jakiś czas napada na pobliskie gniazda Formica fusca rabując potomstwo, które to wychowuje w swoim gnieździe. W ten sposób młode pierwomrówki łagodne zaczynają służyć zbójnicom jako niewolnice. Na zdjęciu możecie zobaczyć podebrane z gniazda robotnice Formica sanguinea wraz z jedną niewolnicą. O rajdach zbójnicy krwistej na kolonie pierwomrówki łagodnej z pewnością jeszcze napiszę!

 

Rójka

Loty godowe od lipca do początku września. Mi udało się zaobserwować biegające skrzydlate bądź bezskrzydłe królowe (nigdy całą rójkę) 23 lipca (Bielany, okolice Warszawy), 27 sierpnia (Mazury) i 10 września (Babiogórski Park Narodowy).

W drodze na Babią Górę udało się złapać także Formica lemani – bardzo podobny gatunek, który zastępuje pierwomrówkę łagodną w górach powyżej regla dolnego. Pod spodem porównanie obu gatunków. Sposób poruszania jak i rozmiar/ kształt ten sam. Różnicę można zauważyć w jaśniejszych wręcz czerwonawych nogach u Formica lemani.

 

Porównanie Formica fusca i Formica lemani

 

Porównanie Formica cinerea i Formica fusca

 

FORMICA FUSCA - SYSTEMATYKA
Domena:	Eukarionty (Eukaryota)
Królestwo:	Zwierzęta (Animalia )
Typ:	Stawonogi (Arthropoda)
Podtyp:	Tchawkowce (Tracheata)
Gromada:	Owady (Insecta)
Rząd:	Błonkoskrzydłe (Hymenoptera)
Podrząd:	Stylikowce (Apocrita)
Rodzina:	Mrówkowate (Formicidae)
Podrodzina:	(Formicinae)
Plemię:	(Formicini)
Rodzaj:	(Formica)
Gatunek:	Pierwomrówka łagodna (Formica fusca)

 

FORMICA FUSCA - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Polska nazwa	pierwomrówka łagodna
Forma struktury społecznej	monoginiczna/poliginiczna
Sposób inicjowania społeczeństw	klasztorny
Liczebność	kilka tysięcy
Barwa	czarna
Długość ciała robotnic	5 - 7 [mm]
Długość ciała królowych	7,5 - 10 [mm]
Kasty	brak (monomorfizm)
Żądło	brak
Rójka	lipiec-wrzesień