Myrmeblog – blog hodowcy i badacza mrówek

Czasowe pasożytnictwo społeczne – co to jest?

Niektóre gatunki mrówek nie są wstanie założyć samodzielnie nowej kolonii. Są uzależnione od innych gatunków, do których muszą niezauważone wniknąć i w bardzo szybki, sprytny sposób przejąć kontrolę nad obcym gniazdem. Mowa jest tu o jednej z metod zależnych na założenie kolonii przez młode królowe, które m.in same nie potrafią otwierać kokonów swojego potomstwa.

Czasowe pasożytnictwo społeczne, polega na tym, że młoda, już zaplemniona królowa po rójce zrzuca skrzydła, a następnie wnika do gniazda obcego gatunku. Posiada ona specjalne zdolności ułatwiające jej przejęcie kontroli nad cudzą kolonią i tłumienie atakujących ją z początku mrówek. Zazwyczaj królowa przed wejściem do obcego gniazda zabija przebywającą tam robotnicę. Następnie naciera się nią, by uzyskać zapach kolonii, a potem trzymając w żuwaczkach, dostaje się do gniazda.

Łatwym sposobem na przeprowadzenie doświadczenia jest złapanie rójkowej królowej Lasius umbratus i podrzucenie jej jednej, dojrzałej robotnicy Lasius niger. Za każdym razem królowa zabija ową robotnicę, a następnie chwyta ją za pomocą żuwaczek i rusza naprzód z nadzieją, że trafi do obcej kolonii. Niestety w probówce jej starania nie są do końca uwieńczone sukcesem 🙂

W naturze mrówki widząc i czując zapach robotnicy zatrzaśniętej w żuwaczkach nie zauważają wroga, który wniknął do ich kolonii. Niestety często zdarza się, że ów pasożyt zostaje zidentyfikowany i szybko zabity.

Królowa pasożytnicza i jej główne zadanie

Królowej, której mimo nikłych szans na przetrwanie udaje się wniknąć wgłąb mrowiska, pozostaje szybkie dostanie się do jednej z komór z potomstwem. Tam przebywa przez pewien okres wraz z larwami i poczwarkami, by na stałe nasiąknąć zapachem obcej kolonii. W trakcie tego etapu królowa wydziela feromony, które mają sprawić, że robotnice zainfekowanego gatunku będą coraz chętniej jej służyły.

Po pewnym czasie królowa pasożyta dzięki silnym feromonom uzyskuje władzę nad robotnicami, które zaczynają coraz częściej ją czyścić i przekazywać pokarm. Wkrótce potem zabijają własną, tracącą poparcie wśród córek matkę, lub zostaje ona zabita przez pasożytniczą królową.

Większość robotnic, nieświadomych zabójstwa jakie zostało dokonane, odtąd opiekują się potomstwem obcej mrówki, która w bardzo szybkim tempie składa ogromną ilość jaj, by jak najwcześniej doczekać się swojego potomstwa.

W miarę wymierania gatunku pierwotnego (poprzez starzenie się robotnic i brak osobnika odpowiadającego za reprodukcję) jego miejsce zajmuje gatunek pasożyta. Ostatecznie gniazdo powraca do jednogatunkowości, ale pod „flagą” innego gatunku mrówek.

W pewnym etapie można zaobserwować dwubarwne kolonie np. po pojawieniu się robotnic Lasius umbratus pasożytujących na Lasius niger, co widać na zamieszczonych zdjęciach:

W opisanym przypadku gatunek pasożytniczy wykorzystuje  gospodarza jedynie w trakcie tworzenia własnej kolonii, to znaczy osobniki gatunku pasożytniczego po jakimś czasie przejmują wszystkie funkcje w kolonii, dlatego mowa jest o pasożytnictwie tymczasowym.

Królowe pasożytnicze mają stosunkowo mały odwłok w porównaniu z królowymi zakładającymi kolonie w sposób klasztorny, dlatego po złapaniu takiego okazu należy jak najszybciej zaadoptować poczwarki i młode robotnice, by jak najwcześniej mrówki zaczęły karmić królową.

Czasowe pasożytnictwo społeczne w warunkach sztucznych

W warunkach sztucznych najlepiej podać dużą ilość poczwarek oraz 2 (lub więcej) białe, młode, niewybarwione mrówki, które nie przesiąknęły jeszcze zapachem swojej kolonii i ze względu na swój młody wiek nie odróżniają jeszcze obcych mrówek.

Do takiej probówki należy wpuścić królową pasożyta, która odtąd będzie udawać, że jest królową mrówek gospodarza, wymagając od „nibycórek” przekazywania pokarmu. One niczego nieświadome będą ją karmić i czyścić. Następne mrówki wylegające się z poczwarek od razu z ową królową, nie zauważą żadnej różnicy.

Uwaga! Każdy gatunek zakładający kolonię na drodze pasożytnictwa tymczasowego posiada określony gatunek gospodarza, do którego musi wniknąć i trzeba wziąć to pod uwagę podczas rozpoczynania własnej hodowli.

W sztucznych warunkach należy dostarczyć znaczną ilość poczwarek odpowiedniego gatunku gospodarza, ponieważ w naturze pasożyt przejmuje władzę nad całą kolonią. Wobec czego w początkowym rozwoju opiekuje się nim cała kolonia. W warunkach domowych trzeba zapewnić nowej rójkowej królowej minimum 20 do 100-150 poczwarek, z których wylęgną się przyszłe niewolnice.

Gatunki mrówek pasożytniczych

Najbardziej znane gatunki mrówek  zakładające kolonie poprzez czasowe pasożytnictwo społeczne na innym gatunku mrówek to: Lasius umbratus (podziemnica cieniolubna), Lasius fuliginosus (kartonówka zwyczajna), Formica polyctena (mrówka ćmawa).

Tymczasowe pasożytnictwo społeczne jest tylko jednym z kilku rodzajów pasożytnictwa występującego u mrówek. W przyszłości postaram się opisać także inne jego formy.

Więcej zdjęć: