Myrmeblog – blog hodowcy i badacza mrówek

 

Mrówki grzybiarki – charakterystyka

Należą one do plemienia Attini w obrębie, którego występują 2 rodzaje: Atta (15 gatunków) oraz Acromyrmex (24 gatunki). Mrówki Atta wykazują wyższy stopień ewolucji od swych blisko spokrewnionych grzybiarek Acromyrmex, dlatego to głównie im poświęcony będzie dzisiejszy wpis.

Źródło: http://www.alexanderwild.com/Ants/Taxonomic-List-of-Ant-Genera/Atta/i-NBdNRRp/2/L/texana17-L.jpg

Główną cechą charakteryzującą mrówki grzybiarki jest skomplikowany sposób hodowli i jedzenia grzybów. Większość z nich bardzo licznie zasiedla tropikalne części Ameryki Środkowej, Ameryki Południowej oraz Meksyku. Do uprawy swoich „grzybowych ogródków” używają przede wszystkim zmagazynowanych przez siebie świeżych liści.

 

Mrówki grzybiarki – ciemna strona

Mrówki z rodzaju Atta należą do poważnych szkodników roślin uprawnych, wpływając niekorzystnie na rozwój rolnictwa tropikalnego. Naukowiec V. Wolgang von Hagen mógł na własnej skórze doświadczyć potęgi Atta. Opisał ją w swojej anegdocie, którą pozwolę sobie teraz przytoczyć. Otóż pewnego razu chciał on założyć ogród warzywny w Hondurasie – ówczesnej  kolonii brytyjskiej. Miejscowi Indianie, którym przedstawił swój plan z niepokojem mówili, że to bez sensu i cały jego trud pójdzie na marne, gdyż prędzej czy później „wiwi” zetnie wszystkie liście w ogrodzie. Wolgang przyjął ów sugestie do wiadomości, ale zbytnio się nimi nie przejął, wprowadzając swój „plan założenia ogrodu w dżungli” w życie. Po pewnym czasie ogród niesamowicie się rozrósł, a Wolgang wraz ze swoją żoną mogli podziwiać ogromne połacie marchwi i kapusty. Nawet jeden z Indian z wielkim podziwem rzekł, iż „biały człowiek” nareszcie przełamał fatum ciążące na polach Indian. Wówczas nadeszła katastrofa. Gdy Wolgang wstał pewnego ranka zobaczył totalne spustoszenie w swoim ogrodzie. Wszystkie liście na warzywach zostały oderwane. Pozostały jedynie sterczące nad ziemią łodygi. Z położonego w dżungli ogrodu nie zostało nic. Wówczas z uśmiechem na twarzy i z nutą sarkazmu Indianin rzekł do Wolganda: „Wiwi przyszły”.

 

Dlaczego mrówki parasolowe?

Mrówki te nazywane są często mrówkami parasolowymi. Ich nazwa wywodzi się z tego, że niosąc kawałek liścia w żuwaczkach wyglądają jakby trzymały parasol, co można zaobserwować na poniższym zdjęciu.

Źródło: http://ichef.bbci.co.uk/naturelibrary/images/ic/credit/640×395/a/at/atta_genus/atta_genus_1.jpg

 

Dawne teorie na temat mrówek grzybiarek

Zanim odkryto prawdziwy cel ścinania roślin przez mrówki grzybiarki minęły dziesiątki lat. Kiedyś przypuszczano, że mrówki wykorzystują liście do wyściełania nimi komór, aby w ten sposób ochronić gniazdo i potomstwo przed powodziami, w czasie intensywnego deszczu. Inna teoria mówiła, iż mrówki używają liści do utrzymania stałej temperatury w gnieździe

 

Cała prawda o grzybie

Pierwszym naukowcem, który odkrył właściwy cel wielkich „wypraw po liście” był Thomas Belt. Zbadał on, że w gniazdach Atta większość komór wypełniona jest brązową masą. Okazała się ona zeschniętymi, przeżutymi kawałkami liści, na których rozwijały się w ogromnymch ilościach strzępki grzyba. Pierwszą postacią, która zaobserwowała zjawisko zjadania grzybów przez mrówki był Alfred Moeler w 1893 roku. Zauważył on wówczas, że na strzępkach wyrastają kuliste zgrubienia, zrywane, a następnie zjadane przez mrówki.

Jak wygląda cały proces uprawy grzyba? Pozwoliłem podzielić sobie go na 9 głównych etapów:

I etap: robotnice wywiadowcze wyruszają na poszukiwanie liści.

II etap: robotnice informują kolonie o znalezionym miejscu.

III etap: następuje wymarsz kolonii po zdobycz.

IV etap: liście zostają porozcinane, a następnie zaniesione do gniazda.

V etap: mrówki liżą i trą liście na małe kawałki (do 1-2mm).

VI etap: mrówki żują kawałki liści do momentu, aż te nie staną się wilgotne i papkowate.

VII etap: przeżute kawałki liści są umieszczane w podłożu za pomocą przednich odnóży robotnic.

VIII etap: mrówki zrywają stare strzępki grzybni i umieszczają na nowo przygotowanym podłożu.

IX etap: grzyb rozwija się w bardzo szybkim czasie, służąc jako pożywienie dla kolonii.

 

Zróżnicowanie kast

Na poniższym zdjęciu można zauważyć duże zróżnicowanie jeśli chodzi o wielkość robotnic mrówek Atta. Niesamowita jest na przykład funkcja małej mrówki znajdującej się na powierzchni liścia, która jest niesiona przez większą robotnicę. Otóż wiele muchówek uzależnia swój rozwój i składanie jaj od kolonii mrówek. Małe mrówki Atta zabezpieczają kawałki liści podczas transportu, aby zapobiec składaniu na nich jaj przez latające w pobliżu muchówki.

Źródło: https://hiddencause.files.wordpress.com/2010/08/atta.jpeg

 

Mrówki = ogrodnicy?

Czy mrówki w swym ogrodzie zachowują się jak prawdziwi ogrodnicy wyrywając zbędne, niechciane chwasty? Otóż kiedy usunięto kolonie mrówek ze swych ogrodów, następował natychmiastowy rozwój różnych rodzajów szkodliwych grzybów. Zastanawiano się w jaki sposób mrówki kontrolują rozwój jednego rodzaju grzyba, hamując przy tym rozwój innych. Naukowiec Weber w 1957 roku dowiódł, że gdy na przeżutej masie zaczynaly się rozwijać obce grzyby, mrówki należące do jednej z najmniejszych kast robotnic stale przeciskały się w najmniejsze zakamarki grzybni i za pomocą żuwaczek wyrywały zalążki obcych, szkodliwych grzybów.

 

Zakładanie nowej kolonii.

Grzybiarki inicjują nowe społeczeństwa w sposób klasztorny. Po locie godowym królowa poszukuje dogodnego miejsca na wykopanie niewielkiego tunelu, w którym zamyka się, żyjąc i karmiąc swoje potomstwo jedynie substancjami zgromadzonymi w odwłoku oraz tych powstałych w wyniku przekształcenia się mięśni skrzydeł. W swojej komorze królowa zakłada swoją pierwszą grządkę grzybów i wychowuje pokolenie córek. W jaki jednak sposób młodej królowej udaje się założyć kolonię grzyba, będąc bez żadnej pomocy ze strony innych mrówek? Mianowicie tuż przed rójką odrywa ona kawałek grzyba ze swojego pierwotnego gniazda i umieszcza go w niewielkiej kieszeni, położonej na dnie jamy gębowej. Następnie w swoim nowo założonym mieszkaniu wypluwa go. Stale go pielęgnuje nanosząc co jakiś czas kroplę odchodów wydalanych z odwłoka, którymi odżywia się grzyb. „Grzybowy ogródek” zaczyna intensywnie się rozwijać, a królowa karmi nim swoje potomstwo. W późniejszej fazie rozwoju kolonii pierwsze robotnice zaczynają samodzielnie zrywać i jeść kawałki grzyba, przejmując także wszystkie inne obowiązki związane z troszczeniem się o „ogród”. Królowa wówczas przestaje się zajmować kolonią jak i potomstwem i pozostaje jej do końca swego życia jedynie funkcja składania jaj.

 

Wielki przemarsz

Na zamieszczonych zdjęciach można zaobserwować spektakularne wyprawy grzybiarek parasolowych po świeże liście.

Źródło: http://www.tiptoptens.com/wp-content/uploads/2014/10/ant3Leafcutter_ants_transporting_leaves.jpg

Edward Wilson opisał wielką wyprawę Atta cephalotes w jednym z lasów równikowych w Brazylii, gdy wraz z innymi naukowcami rozbili na małej polance namioty. Gdy nastał zmierzch, w lesie obok rozbitych namiotów zjawili się najpierw zwiadowcy mrówek grzybiarek. Następnie wystarczyło kilkanaście minut, aby na polance pojawiło się tysiące mrówek. Wilson opisywał jak mrówki zwartymi szeregami wspinały się na pień drzewa. Następnie ostrymi żuwaczkami wycinały kawałki liści i w ten sposób zanosiły świeże zdobycze do gniazda.

 

Podsumowanie

Reasumując mrówki grzybarki  są całkowicie zależne od świeżej roślinności, będącej podłożem dla ich „grzybowych ogródków”. To zdecydowanie najlepsi ogrodnicy w świecie owadów. Dzięki wykorzystywaniu grzyba jako główne źródło pokarmu, kolonie mogą osiągać wielkość liczoną w milionach osobników. Utworzyły w ten sposób wielki superorganizm, będący inspiracją dla wielu badań naukowych, dzieł literatury, a także filmów przyrodniczych. Mam nadzieję, że w dzisiejszym wpisie udało mi się choć w niewielkiej części przybliżyć ich wielką wyjątkowość i zachęcić do dalszego zgłębiania wiedzy na ich temat.

 

Czytelniku!

Jeśli zainteresowały Cię mrówki grzybiarki, koniecznie zobacz Mrówki na żywo!